59. Hoe kun je het vragen

Toen Gerrit Zalm net minister was, werd hem eens gevraagd: ‘Weet u wat een brood kost?’ Zijn antwoord herinner ik me als volgt: ‘U bedoelt, in de winkel? Ha ha ha! Nee hoor, dat weet ik niet!’ De KRO-interviewer keek vervolgens alsof hij een bom had laten afgaan.
Ikzelf zou die vraag ook niet kunnen beantwoorden, hoewel ik elke dag in de broodafdeling van de locale Super de Boer verkeer om er iets broodachtigs te kopen. Er zijn broden van diverse prijzen, zou ik misschien hebben geantwoord, een brood kost tussen één en drie euro.
Veel verstandiger zou een vraag zijn over bijvoorbeeld paprika’s. Hoeveel krijgt een boer voor een paprika, hoeveel betaalt een consument voor een paprika, hoeveel zit er tussen? Wie krijgt dus de rest van de poen, en waarvoor? En als je vindt dat die verdeling niet gelijk geregeld is, régel het dan ook. Kan dat niet binnen de huidige verhoudingen, nationaliseer de tussenhandel dan. Dan zijn er natuurlijk altijd nog supermarkten die niet willen meewerken, want hun winst wordt afgeroomd. All right, start een Nederlandse supermarkt die die boel wél goed regelt. Een staatssupermarkt, inderdaad.
Ik wil helemaal geen sovjetsysteem uiteraard, maar waar de markt niet goed werkt, daar grijpt de overheid in. Neem de gezondheidszorg, de ziekenhuizen, doktoren en apothekers. Die moet je niet laten werken volgens de wetten van de markt, maar volgens de wetten die nodig zijn om een redelijke volksgezondheid te laten lopen. Nationaliseren dus. In de ziekenhuizen schaaf je een hele laag managers weg, voor dat geld kun je gemakkelijk 2500 verpleegkundigen aannemen. Voor doktoren maak je het extreem gemakkelijk om een praktijk te openen en te onderhouden. Apothekers geef je een loon.
Of neem de trein, de bus en de tram. Maak daar één staatsorganisatie van. Iedereen zal inzien dat het grote voordelen heeft: op het gebied van de overstaptijden bijvoorbeeld. En dan hoeven we ook niet meer te lachen om de herfstberichten, die zo’n vijf jaar geleden eenieder begonnen te vervelen: de herfstbladeren op de trainrails zorgden voor vierkante wielen onder de treinen. U herinnert zich de zorgzame blikken nog wel van de Pro Rails-mensen.
Of neem een Staatsbank. Waarom is die er nog niet? Een bank waar iedereen, ondernemer of consument, op terug kan vallen? Ik zou het, als ik Minister van Financiën zou zijn geweest, onmiddellijk geregeld hebben. Ik zou niet Fortis, ABN-Amro en IBN gered hebben. Ik zou dat geld gestoken hebben in een staatsbank, waar je tegen redelijke bedragen een hypotheek of een lening kunt afsluiten.
Of neem de woningbouw. Of neem de Noord-Zuidlijn in Amsterdam (neem de metrolijn in Rotterdam!). Of neem bijna elk onderwerp. Bij elk onderwerp stel je de vraag: werkt de markt goed? Ja, dan laten we het zo. Nee? Dan nemen we het over.